Voor HRmagazine snoof Liliane Fanello de sfeer op tijdens de slotceremonie van een opleidingstraject van ABVV Métallo. De opleiding is naar verluidt de degelijkste in haar soort en geniet erkenning in het buitenland. Kameraden worden er een ander mens na sessies over uiteenlopende thema’s als de marxistische dialectiek, de arbeidersbeweging, tot media en verpakkingsmaterialen.
"Pont-à-Lesse, een maandag in november. Een twintigtal afgevaardigden van het ABVV Métallos – de meest strijdlustige blijkbaar – uit de vier windstreken van Wallonië en Brussel komt nabij Dinant samen voor de allerlaatste week van de vakbondsopleiding. Die heeft ietsje meer dan vier jaar geduurd. Met z'n tachtig waren ze. Ondertussen zijn sommigen van bedrijf, sector, of statuut veranderd. Of van mening.
Vandaag start de P9, het hoogtepunt van deze opleiding. P9 vormt de synthese van alles wat ze hebben geleerd. Organitoren zijn de MWB (de metaalbewerkerscentrale Wallonië-Brussel van het ABVV). Die wil "de vakbondsafgevaardigden hun eigen leven in handen wil laten nemen door hen een kijk op de wereld aan te reiken", zo vertrouwt Géry Jacquet, opleidingsadviseur MWB, ons toe. Hij werkte het programma samen uit met collega's Thierry Lecocq en Patrick Michaux.
P9 plaatst de deelnemers in een situatie geplaatst waarin elke gelijkenis met bestaande situaties geen toeval is. In een levensechte oefening stelt de NV Blickx, een succesvol metaalbedrijf, een nieuw reorganisatieplan voor. Voor deze oefening hebben doorgewinterde afgevaardigden de rollen onder elkaar verdeeld. Zo is er de gedelegeerd bestuurder, zijn zoon en toekomstige opvolger, een hr-manager, de voorzitter van het CPBW en zijn plaatsvervanger, een preventieadviseur en een vaste vakbondsafgevaardigde. Het ondernemingsplan werd 'Een nieuwe kans voor de toekomst' gedoopt.
"We zijn door onze aandeelhouders ontboden naar de Verenigde Staten. Blickx is niet langer aangepast aan de huidige markt. Onze werking is te omslachtig, zeker in vergelijking met de concurrentie in Azië. We zullen grote inspanningen moeten leveren."
Via een PowerPoint worden de uitdagingen en strategie toegelicht: kostenverlagingen op elk niveau, rationeel gebruik van personeel, nieuw arbeidsongevallenbeleid ... De vier kernwoorden zijn outsourcing, verandering, versterking, herstructurering. Kortom, niets nieuws onder de zon.
Het rollenspel hield de afgevaardigden twee dagen zoet. Het begon met plotse wendingen, ego- en machtsspelletjes, teleurstellingen en ruzies, gevolgd door verschillende vergaderingen, met de vakbondsafgevaardigden, de ondernemingsraad, het CPBW, de plenaire vergadering ... En eindigen deed het met een drukkende stilte, toen de Amerikaanse aandeelhouder persoonlijk besliste om alle arbeiders op de Belgische site te ontslaan. "De woordvoerder van de vakbondsafvaardiging is teleurgesteld door de unanieme verwerping van het ondernemingsplan", aldus een van hen. "We hadden moeten onderhandelen! Als afgevaardigde mag je niet vergeten dat je niet je eigen positie verdedigt, maar die van de mensen die je vertegenwoordigt." Toch hoeft de uitkomst van deze oefening niet altijd zo rampzalig te zijn, zoals de lesgevers ons vertellen.
Deze leerzame situatie vertelt ons heel veel over de gemoedstoestand van de mensen aan het vakbondsfront. En over hun dagelijks leven als afgevaardigde, waarbij clichés, lafheid, opportunisme, minachting en verdeeldheid hand in hand gaan met moed, solidariteit en engagement.
"Let goed op, het zal je veranderen", "Ah, je hebt aantekeningen gemaakt, dat zien we niet vaak!" De lesgever, die de rol van adjunct-CEO speelt, haalt naar eigen zeggen zijn inspiratie uit de managers in zijn bedrijf. "Naargelang u of je is de machtsverhouding niet dezelfde," merkt een andere deelnemer op. "Als we het niet eens zijn met de directieafgevaardigde, gebruiken we u. Anders tutoyeren we elkaar."
De opleiding duurt in totaal veertien weken, gespreid over vier tot vijf jaar. Ze wisselt politieke, ideologische en technische grondslagen met elkaar af. "Het is de langste en degelijkste in haar soort. De opleiding geniet zelfs erkenning in het buitenland", onderstreept Géry Jacquet. "We kaarten onder meer de problemen rond verpakking, media en communicatie aan, maar ook de geschiedenis van de arbeidersbeweging, de marxistische aanpak en de wetten van de dialectiek, de evolutie van het kapitalisme sinds de 15e eeuw en de nieuwe vormen van werkorganisatie, de politiek econoom, Europa en de globalisering, sociale zekerheid ..."
Een van de lesgevers beaamt het: "We zijn hier in de eerste plaats om ze te emanciperen, ze instrumenten te geven om de macht terug in handen te nemen, niet om ze advies te geven." En dat bevestigen ook veel afgevaardigden: "Deze opleiding verschaft ons vooral wapens en kennis om de arbeiders te verdedigen. We weten nu beter waar we de informatie moeten zoeken. En op persoonlijk vlak genieten we meer vertrouwen en krediet bij de werkgevers en de andere arbeiders."
Volgens Géry Jacquet en Patrick Michaux "zijn de werkgevers vrij positief aan het begin van de opleiding. Maar na verloop van tijd verandert dit omdat de afgevaardigden vervelende vragen beginnen te stellen."
Halverwege de P5, die we ook hebben mogen bijwonen, komen vooral de kwesties rond flexibiliteit en de nieuwe vormen van werkorganisatie aan bod, en hun vertaling naar het dagelijks leven van de werknemers. "Als je met de afgevaardigden praat, hebben ze het over het groeiende aantal mensen dat het niet meer aankan omdat ze de hele tijd onder druk staan", stelt Géry Jacquet vast. "Zo werd de hele keten geoptimaliseerd om komaf te maken met onbenutte tijd. En het is net die tijd die de spieren nodig hebben om even te kunnen ontspannen."
"Werknemers staan acht uur lang onder stress", aldus een afgevaardigde van een Brussels bedrijf. "Maar stress en burn-out worden gezien als een individueel probleem en individueel aangepakt, zonder dat de werkorganisatie in twijfel wordt getrokken."
Nog een ander vertelt: "We worden gevraagd om meerdere machines tegelijk te bedienen, waardoor we de hele tijd groene knoppen indrukken. Of tijdens de twee minuten dat het stuk wordt gemaakt, moeten we over de machine wrijven zodat ze glanst. We hebben geen tijd meer om onze rapporten in te vullen of de stukken te controleren. Onbenutte tijd bestaat niet meer."
Een ander discussiepunt is het tegen elkaar uitspelen van de arbeiders. Een oud-afgevaardigde vertelt dat in zijn bedrijf 400 mensen werden ontslagen en opnieuw aangenomen met een tijdelijk contract. Een andere getuigt: "Oudere werknemers hebben een arbeidscontract met pauzepremie, terwijl nieuwe die niet meer krijgen. Ik vind dat niet eerlijk. Ik heb de arbeiders gevraagd om daar iets aan te doen, of er tenminste toch het management over aan te spreken. Maar niet iedereen is gevolgd. De uitzendkrachten zijn bang, anderen kan het niets of weinig schelen." Nog een ander vertelt dat om een werkonderbreking te beëindigen de ingenieurs de arbeiders één voor één bij zich riepen om ze een 'cadeau' te doen op het vlak van werkuren, om zo elk gevoel van ontevredenheid de kop in te drukken.
"Bij ons spreken we van gedeelde waakzaamheid", legt een andere deelnemer uit. "Als ik bijvoorbeeld twee minuten pauze neem, maakt mijn collega een foto om aan de chef te laten zien." "Als jij het niet bent, is het wel iemand anders", krijgen de mensen te horen. Om dit te staven, neemt iemand de Administrative Policy van zijn bedrijf erbij: "Werknemers moeten elke werkelijke of mogelijke overtreding melden aan de directie of aan de juridische dienst."
Uit de vele ontboezemingen die we horen tijdens deze sessie valt een zekere wanhoop af te leiden, vooral ook door "het gebrek aan steun van bepaalde vakbondsorganisaties en aan politiek bewustzijn bij de arbeiders".
Een afgevaardigde beschrijft het klimaat in zijn bedrijf in de aanloop naar de sociale verkiezingen: "Bij ons gaf de afvaardiging er afgelopen winter de brui aan. Ze vond de opdracht veel te moeilijk. Dus momenteel is het een beetje ieder voor zich. Er komen stilaan meer spanningen, er worden clans gevormd en privébelangen krijgen voorrang op collectieve belangen. We krijgen kritiek van de collega's zelf. Dus ik weet niet goed of ik me ermee wil bezighouden en me kandidaat wil stellen". Waarop iemand anders reageert: "Vertrouwen moet je opbouwen, een mandaat volstaat niet. Als je als afgevaardigde iets goed doet, vinden ze dat normaal. Maar bij de minste misstap word je gelyncht."
En dan zijn de gastheren er om ze wakker te schudden: "Op een bepaald moment heb je mensen nodig die risico's durven te nemen. We zijn hier niet om beloond en bedankt te worden, maar om te werken en de arbeidswereld vooruit te helpen! Begin maar al eens met de wet te laten naleven, dat zal je leven veranderen. Als je aan zijlijn blijft staan, verandert er niets en krijg je toch nog rake klappen!"
Het gebrek aan politiek bewustzijn bij de werknemers, en vooral bij de jongere generaties, vormt een groot probleem. "Bij ons is geen enkele jongere lid van de vakbond. Niemand wil in actie schieten of staken." "Wat is de reden volgens jou?" vraagt een lesgever. "Ten eerste, omdat we het bedrijf steeds meer idealiseren als een wereld van teddyberen. Ten tweede, omdat de reactie van de vakbond niet meer aangepast is. Iedereen klaagt, maar er gebeurt niets. Daarom geloven jongeren er niet in en zoeken ze andere bewegingen op."
Tijdens de opleiding wordt het lang en breed herhaald: achter de meeste vakbondsoverwinningen gaat een machtsverhouding schuil. Maar met welke wapens breng je die tot stand? Stakingen en betogingen zijn de laatste tijd duidelijk taboe geworden. "Ik ga niet meer naar betogingen, want als het maar is om twee uur van het Noordstation naar het Zuidstation te stappen, zie ik er het nut niet van in", geeft een afgevaardigde toe. Een ander legt uit dat werknemers in zijn bedrijf niet geïnteresseerd zijn in de vakbond of in staken. "Ze hebben zelfs een laptop gekregen zodat ze thuis kunnen werken wanneer er een staking is." Iemand bevestigt: "Bij ons, als we betogen, horen we van anderen dat we als schapen meelopen met de kudde."
Als het om mogelijke oplossingen gaat, hameren verschillende afgevaardigden op de noodzaak van een "grondige invraagstelling van de vakbondscommunicatie". "We werken communicatiecampagnes uit die totaal nutteloos zijn. Het is een elite die communiceert. En die stemt haar discours niet genoeg af op het grote publiek waardoor de vakbonden aan geloofwaardigheid inboeten. En dat voel je op het terrein. Toch blijft de strijd actueel, want we worden nog steeds uitgebuit. Als we ons discours en onze strijd afzwakken, is dat geen goede zaak. Er groeit een kloof tussen het ABVV en zijn militanten. Op het vlak van communicatie moeten we reactiever zijn, onze middelen aanpassen en jongeren aanspreken zoals jongeren dat willen", vertelt een van hen. En bovenal communiceren over succes, want overwinningen zijn er genoeg!
"Waarom ik erin blijf geloven? Ik zie mezelf als een vechter. Ik krijg klappen en soms ben ik de wanhoop nabij. Maar als we opgeven, krijgen we sowieso klappen. De arbeiders staan verschrikkelijk onder druk. Ik begrijp nog steeds niet goed waarom het grote publiek zo vijandig staat tegenover onze strijd. De arbeiders van vandaag zijn suf geworden onder de enorme werklast. In het dagelijkse leven denken ze alleen nog maar aan overleven. De reactie van de vakbond is niet meer gepast. Maar we moeten ze wel alternatieven bieden en ze hiervoor sensibiliseren en ze zo de kracht geven om uit dit werkgetto te raken." - M.B., Kone Ascenseurs
"Ik heb me geëngageerd omdat ik altijd tegen onrechtvaardigheid ben geweest. Ik zie mezelf als een soort ordehandhaver die erop toeziet dat de wetten, regels en overtuigingen worden gerespecteerd. Het moeilijkste vandaag als vakbondsafgevaardigde is niet om met de baas in dialoog te gaan maar om het vertrouwen tussen de arbeiders en de afgevaardigden te herstellen. Zeker bij de jongere generatie, die denkt dat ze voor zichzelf kan opkomen." - A.V., TVH
"Het is jammer dat mensen neerkijken op de vakbonden. Ik denk dat als ze een beetje geïnteresseerd zouden zijn in wat we doen, ze anders zouden denken. Het houdt geen steek dat we als arbeider altijd met elkaar moeten wedijveren, terwijl we allemaal vechten om onze gezinnen te voeden. Bij ons zijn er steeds minder arbeiders en steeds meer bedienden. De relaties met sommige bedienden zijn goed, maar met anderen is er nooit contact. Ik betreur dit, want samen zouden we een andere machtsverhouding tot stand kunnen brengen." - S.G., BWM Brussel
"Wat me motiveert om me kandidaat te stellen? Het feit dat je informatie krijgt over het bedrijf en kunt reageren als er zich een probleem voordoet. Mijn bedrijf is veel veranderd sinds ik hier ben. Zo hebben ze per taak werktijden bepaald. Maar elk jaar nemen deze tijden af, zodanig zelfs dat het onmogelijk wordt om de dingen goed te kunnen doen binnen de gevraagde tijd. Bij ons sluiten veel jongeren zich aan bij de vakbond. We zijn hier niet om het bedrijf lam te leggen of om te voorkomen dat het winst maakt. We willen gewoon ons werk op een goede manier kunnen doen." - I .A., Schindler
"Voor mij zit de grootste moeilijkheid in het sensibiliseren van de jongeren. Ze denken meer vanuit het standpunt van de werkgever. Dit komt door de media en door het feit dat de strijd van de arbeiders niet meer aan bod komt op school. Ze slikken zomaar alles omdat ze bang zijn hun job te verliezen. Dit leidt tot concurrentie tussen de teams en de arbeiders. Maar ik blijf gemotiveerd. Het is mijn taak om ervoor te zorgen dat de arbeiders solidair blijven, en om te vechten tegen deze concurrentie, die maar één doel heeft: ons verdelen."- P.D., Audi Vorst
"Persoonlijk wil ik als afgevaardigde op de eerste plaats spreken voor mensen die geen stem hebben of hun mening niet durven te uiten. Het moeilijkste is het gebrek aan solidariteit tussen de mensen. Ze zitten vast in hun routines en zijn druk bezig om de eindjes aan elkaar te knopen. Ze maken zich meer zorgen over wat ze vandaag in hun zakken hebben dan binnen tien jaar. Op mijn niveau probeer ik ze ervan bewust te maken dat wat ze op lange termijn kunnen verliezen veel belangrijker is dan de 50 euro die ze niet krijgen als ze eens een dag niet werken." - J. T., VD Cabling
"Het is fout te denken dat onze strijd enkel en alleen draait om loonsverhoging. Bij FN voerden we jarenlang acties om problemen rond kwaliteit en werking aan de kaak te stellen. Momenteel onderhandelen we over een harmonisatie van de statuten. Ik zet me in uit persoonlijke overtuiging. Ik zie het als een eer maar ook als mijn verantwoordelijkheid. Vooral in een fabriek als de onze, met een sterke vakbondsgeschiedenis. Negen op de tien keer is het mijn taak om de afgevaardigden te informeren. En ik wil dat de informatie echt rondgaat in de ateliers. Als je mensen wil mobiliseren, moet je ze op de hoogte houden." - G. A., FN
Verdoe jij ook te veel tijd met het opvolgen van alle nieuwtjes in je feed? No worries, wij verzamelen alles wat nieuw is in de hr-wereld. Al die nieuwtjes komen wekelijks in jouw mailbox terecht.
