Uit een onderzoek naar werknemersparticipatie, -stilte en taboes op de werkplek blijkt dat de meerderheid van werknemers graag en veel deelneemt aan overleg- en inspraakmomenten. Tegelijkertijd is er nog veel ruimte voor verbetering. Dat blijkt uit een onderzoek van Antwerp Management School en SD Worx bij 1700 werknemers in de aanloop naar de sociale verkiezingen.
Veel werknemers durven hun mening niet te uiten, bijvoorbeeld omdat ze bang zijn voor de negatieve gevolgen: 34 procent van hen kampt hiermee. Anderen twijfelen om zich kwetsbaar op te stellen, omdat ze dan als zwakke medewerker beschouwd worden; 39 procent van de respondenten redeneert op die manier. 48 procent heeft dan weer het gevoel dat de zware hiërarchische structuur waarin ze werken hen klein houdt.
Deze resultaten wijzen erop dat niet iedereen binnen de organisatie het gevoel heeft een stem te krijgen. Velen sluiten zich daarom aan bij de vakbond. België kent een relatief hoge syndicalisatiegraad (rond de 50 procent) in vergelijking met bijvoorbeeld buurlanden als Nederland of Frankrijk.
De respondenten kregen deze vraag over de relatie tussen werknemer en werkgever: ‘Op een schaal van 0 tot 10, hoe typeert u de relatie tussen werknemers en de werkgever (het management) in uw organisatie, waarbij 0 staat voor zeer vijandig (“wij tegen zij”) en 10 voor zeer constructief (“wij samen”)? De score: ze geven de arbeidsrelatie een 5,8/10.
Momenteel zoeken nog tal van Vlaamse organisaties hun weg in het partnerschapsmodel. Dat is een model waarin constructief wordt gezocht naar gemeenschappelijke belangen en paritair gedragen oplossingen tussen werknemer en werkgever. Anders dan bijvoorbeeld de Nederlandse (polder)traditie, hebben we in België een sterker conflictdenken in ons DNA. Daardoor zorgt het ‘wij samen’ verhaal nog vaak voor kortsluiting. Vakbondsvertegenwoordiging op de werkvloer is in België ook veel meer ingeburgerd dan bijvoorbeeld in Nederland, zeker in de grotere organisaties.
In hoeverre vinden werknemers vakbondsvertegenwoordiging waardevol? De score hier is 6,6/10. Operationele profielen zoals arbeiders en uitvoerend bedienden scoren naar verwachting iets hoger. Minder intuïtief is dat er weinig leeftijdsverschillen zijn in de appreciatie van vakbondsvertegenwoordiging op de werkvloer. Dit wijst erop dat de nieuwe generatie werknemers niet per definitie avers staat tegenover dit gegeven. Het lagere vakbondslidmaatschap bij jongere werknemers en het sterker gevoel zelf inspraak te hebben, belet niet dat zij ook een positieve houding ontwikkelen ten aanzien van vormen van indirecte participatie op het werk.
Formeel overleg via personeelsvertegenwoordiging kent een lange traditie binnen ons land. Het onderzoek bevestigt een blijvend, ruim draagvlak voor deze vorm van werkplekdemocratie.
Werknemers percipiëren sociale verkiezingen positief vanwege redenen die het partnerschapsdenken ondersteunen. Een respondent getuigt: “Verkozen collega's kennen de organisatie en weten heel goed wat er goed en minder goed gaat. Zij zijn de goede partners voor overleg met directie.” Ook andere redenen zoals belangenbehartiging, spreekbuisfunctie, rechtvaardigheidsgevoel en het nastreven van een machtsevenwicht benoemen de respondenten vaak. Tegenstanders van sociale verkiezingen wijzen vooral op de complexiteit van de organisatie van sociale verkiezingen, het feit dat de vakbondsvertegenwoordiging niet representatief is voor de gehele werknemerspopulatie, de vermoede foute motivatie van kandidaten, het gebrek aan resultaat, de gepercipieerde overbescherming, de conservatieve reflexen, enz.
Peggy De Prins, professor en onderzoeker aan de Antwerp Management School, merkt op: "Het versterken van het participatieniveau van werknemers op de werkvloer blijft in vele organisaties een aandachtspunt. Temeer omdat de managementlogica in de organisatie nog vaak wringt met de werknemerslogica. Het conflictdenken is nog steeds reëel binnen Belgische organisaties. Tegelijkertijd zegt 73 procent veel en graag deel te nemen aan overleg- en inspraakmomenten. De wringende logica’s sluiten een levendige participatiecultuur blijkbaar niet uit. Vakbondsoverleg heeft hierin een stevig en blijvend draagvlak te vervullen, weliswaar met vele supporters, maar ook rabiate non-believers."
In de komende periode vinden niet enkel sociale verkiezingen, maar ook politieke verkiezingen plaats. Het onderzoek heeft onderzocht of er een verband bestaat tussen de stemvoorkeur voor politieke verkiezingen en positieve of negatieve attitudes ten opzichte van sociale verkiezingen. Uit de data blijkt dat respondenten met een Open VLD, blanco of N-VA stemvoorkeur het laagst scoren, terwijl deze met een progressieve (Groen) of extreemlinkse stemvoorkeur (PvDA) het hoogst scoren. Een min of meer analoog patroon vinden we terug wanneer het gaat om het vertrouwen in de vakbondsafgevaardigden.
Peggy De Prins is spreker op het congres TikTokHR op 30 mei.
Over het onderzoek:
Dit onderzoek kwam tot stand dankzij een samenwerking tussen het expertisecentrum Next Generation Work van Antwerp Management School, SD Worx en Het Nieuwsblad. De survey werd uitgestuurd onder de titel “Participatiebarometer. Word jij gehoord op het werk?”.
Het veldwerk gebeurde in de periode februari-maart 2024 bij een ruime populatie werkende Vlamingen. In totaal werden 1698 ingevulde vragenlijsten verzameld, waaronder uitgesplitst naar geslacht 20% mannen, 79% vrouwen en 1% X, uitgesplitst naar opleidingsniveau 4% lager geschoolden, 18% midden geschoolden en 78% hoog geschoolden, naar functieprofiel 44% arbeiders/uitvoerend bedienden, 43% middenkaders/professionals en 12% hoger kader/directie.
De rekrutering van de respondenten gebeurde via de kanalen van de drie partners. Zij stuurden de uitnodiging uit via sociale en digitale media. Daarnaast werd ook een beroep gedaan op het persoonlijke netwerk van de onderzoekers om extra respondenten te werven (zgn. snowball sampling). Deze aanpak heeft implicaties voor de samenstelling van de steekproef. Er werd een oververtegenwoordiging van vrouwen en hoger opgeleiden vastgesteld. De data werden dan ook herwogen, gebaseerd op de gegevens van de ‘Enquête naar de arbeidskrachten (EAK)’.
Verdoe jij ook te veel tijd met het opvolgen van alle nieuwtjes in je feed? No worries, wij verzamelen alles wat nieuw is in de hr-wereld. Al die nieuwtjes komen wekelijks in jouw mailbox terecht.
