Valt het tekort op de arbeidsmarkt aan te vullen met asielzoekers?

De strenge regels staan aanwervingen in de weg

Tal van bedrijven ondervinden productiehinder door een gebrek aan geschoolde arbeidskrachten. De lijst met knelpuntvacatures groeit zienderogen. Kan arbeidsmigratie zorgen voor het nodige shot zuurstof?

Met soepelere regels voor arbeidsmigranten wil Duitsland zijn arbeidsmarkt draaiende houden. Een nieuwe migratiewet, de ‘Fachkräfteeinwanderungsgesetz’, moet het mensen van buiten de Europese Unie makkelijker maken om in Duitsland te komen werken. Een verstandige keuze, die in ons land beter navolging zou krijgen, klinkt het unisono bij drie Belgische bedrijven die ook ervaring hebben met arbeidsmigratie. De hoogste drempel is de bijzonder stroeve regelgeving. Om misbruik te voorkomen zijn faire spelregels belangrijk, want het is een kwetsbare doelgroep. Tegelijk zou het zonde zijn om menselijke, maatschappelijke en economische kansen te laten dwarsbomen door slechte regelgeving.

Om het personeelstekort aan te pakken, richtte het dakwerkersbedrijf Tectum Group een eigen University op. Werkzoekenden en asielzoekers worden er opgeleid tot dakwerker. “Eender wie kan aansluiten, als ze maar gemotiveerd zijn”, zegt Caroline Clits, hr-manager. Met zowat 25 verschillende nationaliteiten heeft Tectum Group veel ervaring met arbeidsmigratie. “We hebben een 150-tal dakwerkers in dienst, verspreid over de verschillende vestigingen in ons land”, zegt Clits. “De instroom uit het onderwijs is al langer opgedroogd, waardoor we zelf voor een oplossing hebben gezorgd.” Die bestond erin dat het bedrijf een samenwerking opzette met de VDAB en met de instelling voor volwassenenonderwijs PCVO in Limburg. “De opleiding bij de VDAB is kosteloos omdat dakdekker een knelpuntberoep is. Bij PCVO is er wel een kostprijs, maar niet voor de werknemer”, aldus Caroline Clits.  “We zoeken profielen met de juiste motivatie voor het dakwerkersvak en brengen hen dan vervolgens de technische kennis helemaal zelf bij.”

Opleidingen doven uit

Uit een rapport van de Sociaaleconomische Raad van Vlaanderen (SERV) blijkt dat gespecialiseerde bouwopleidingen uitdoven. Zo zouden er nog amper 25 leerlingen de richting dakdekker of dakwerker volgen, over heel Vlaanderen. Tectum Group is als dakwerkersbedrijf actief in België, Nederland en Polen. Als aannemer van dak- en gevelwerken telt het familiebedrijf meer dan vijfhonderd werknemers en zijn er dagelijks zo’n zeventig teams op verscheidene werven te vinden. Dakwerkers in opleiding worden de eerste zes weken betaald door de Vlaamse arbeidsbemiddelaar VDAB en krijgen daarna doorgaans een vast contract bij Tectum.

“Na de opleiding lopen de medewerkers twee weken stage, waarbij ze gekoppeld worden aan een ervaren werknemer”, zegt Caroline Clits.

Ook bij Maes Recycling Group countert hr-directeur Joep Loop het personeelstekort met asielzoekers. Dat loopt goed, al is de procedureslag een heuse kiezel in de schoen. Het Duitse voorbeeld noemt Joep Loop “verstandig.” De corebusiness van Maes, uit Tessenderlo, is het verzamelen, ophalen en recycleren van zowat 650.000 ton afval per jaar. Ze zijn naar verluidt marktleider voor bouw- en sloopafval in België. De groep telt zo’n 350 werknemers, waarvan zowat de helft buitenlandse roots heeft. “We zijn dus wel gewend om met verschillende culturen om te gaan”, glimlacht Joep Loop. Het werk is zwaar en vuil, iets waar veel Belgen de neus voor ophalen, dus doet Maes sinds zowat anderhalf jaar een beroep op asielzoekers. “Personeel vinden voor functies als vrachtwagenchauffeur, kraanmachinist en afvalsorteerder is niet makkelijk, zegt Joep Loop. Met de inzet van asielzoekers kan het bedrijf de blinde vlekken invullen. “En het werkt erg goed. Deze mensen zijn stipt en loyaal.”

De sector van het wegvervoer doet eveneens beroep op buitenlandse arbeidskrachten om de schrijnende tekorten op te vangen. “Truckchauffeur is officieel een knelpuntberoep, maar de regelgeving in ons land is hopeloos verdeeld”, zegt Mathieu Vander Paelt van Mattheeuws Transport. “Onze overheid is hypocriet”, verzucht de zaakvoerder. “Omdat het een knelpuntberoep is, kunnen we mensen van buiten de EU tewerkstellen. Tegelijk wordt de procedure voor vakbekwaamheid dusdanig verscherpt dat het in de praktijk onmogelijk wordt om die chauffeurs te kunnen aanwerven. Een buitenlandse chauffeur moet eerst een veiligheidsopleiding volgen, en een vakbekwaamheidsproef afleggen. Probleem is dat dit enkel kan in onze landstaal. Dus Nederlands, Frans of Duits. En daar loopt het mis, want de meesten kunnen zich wel uit de slag helpen met Engels, maar het examen mag niet in het Engels. Ook een tolk die de landstaal van de werknemer kent, mag niet meer ingeschakeld worden. Het gevolg is dat de meesten struikelen over dat examen. En we hen bijgevolg niet kunnen aanwerven.”

Single permit

In 2022 werden in ons land 13.839 aanvragen ingediend voor arbeidsmigranten, tegenover 6.592 in 2021 en 4.231 in 2019, blijkt uit cijfers van het kabinet van Nicole De Moor (CD&V), Staatssecretaris voor Asiel en Migratie. Vorig jaar waren er ook meer dan 10.000 aanvragen tot de verlenging van een gecombineerde verblijfs- en arbeidsvergunning. Iemand van buiten de EU kan enkel in ons land komen werken in een knelpuntberoep met een zogeheten gecombineerde vergunning, beter gekend als de single permit. Dat is de combinatie van een arbeidstoelating, verblijfsvergunning en een visum. Het is de werkgever die dat moet aanvragen voor de werknemer. De vergunning is één jaar geldig, maar kan vernieuwd worden. “Daar is geen probleem mee”, zegt Mathieu Vander Paelt.

Tectum telt onder zijn werknemers ook mensen uit asielcentra. “Maar de procedures zijn soms schrijnend”, getuigt Caroline Clits. “Dakdekker is door de VDAB erkend als een knelpuntberoep, maar niet door de Vlaamse overheid. Dat betekent dat we niet met een single permit kunnen werken.” En dat heeft gevolgen, zo blijkt. “Voor een persoon die uit Kosovo komt, zijn we nu al bijna een jaar bezig om zijn vergunning te vernieuwen. Het is een heuse lijdensweg. Pas na tussenkomst van het kabinet is er een voorlopige vergunning verleend, maar bij de dienst vreemdelingenzaken ligt het dossier al maanden stof te vergaren. Dat is schrijnend. Als je dan kijkt naar Duitsland, die zijn wetgeving aangepast heeft, net om arbeidsmigratie vlotter te maken. We zouden beter dat voorbeeld volgen.”

De asielzoekers zijn erg gemotiveerd, zegt Joep Loop. “Ze ontvangen een marktconform loon. Het pijnpunt is de evolutie van hun verblijfsvergunning. We hebben vluchtelingen die al meer dan een jaar bij ons werken, maar nog altijd geen uitzicht hebben op een oplossing voor hun dossier. We hebben ook al mensen gehad die na amper een maand moesten terugkeren naar hun land van herkomst, of werden overgeplaatst naar een ander asielcentrum in een andere provincie.” Joep Loop zucht: “Die hele procedure moet toch veel eenvoudiger kunnen.”

Maes Recycling Group werkt samen met het Limburgse hr-bureau Itzu, dat zowel de contacten legt met Fedasil, de federale instelling die verantwoordelijk is voor de opvang van asielzoekers, als de complexe administratie opvolgt. Vandaag werken bij het bedrijf ruim vijftig vluchtelingen. “Ze komen onder meer uit Afghanistan, Albanië en Iran”, aldus Joep Loop. “Naast de motivatie is kennis van de Engelse taal wel belangrijk. Zowel spreken als begrijpen, want communicatie met collega’s is cruciaal.” En ook de achtergrond van asielzoekers is belangrijk. “Mensen die radicale geloofsovertuigingen hebben, of weinig respect hebben voor bijvoorbeeld vrouwelijke leidinggevenden kunnen we niet aanwerven.”

Taalbarrière

'Werken is een belangrijke factor voor integratie’, luidt het officiële standpunt bij Nicole De Moor. Want net door te werken kunnen asielzoekers belangrijke ervaring opdoen, hebben ze een inkomen en een nuttige dagbesteding.

Bij Containers Maes werken ze met zowat veertig verschillende nationaliteiten. “We kiezen wel voor een goede mix, zodat er geen overhand is van een bevolkingsgroep. Maar het is wel degelijk de bedoeling om die mensen aan te werven en hen een toekomst te bieden. Na hun interimperiode krijgen ze een contract van onbepaalde duur, bij een gunstige evaluatie”, zegt Joep Loop. Ook moeten de mensen een opleidingstraject volgen, waarin de veiligheid centraal staat. “Dat is noodzakelijk, want je merkt dat ze uit een heel andere cultuur komen, waar dergelijke zaken totaal anders benaderd worden. Maar wie bijvoorbeeld aan een transportband staat moet voorzichtig zijn. We hebben al eens een ongeval gehad.” De asielzoekers worden onder meer ingezet bij de verwerking van sloopafval. Dat gebeurt deels met kranen, maar restfracties moeten met de hand gesorteerd worden.

Caroline Clits: “Om de taalbarrière te overbruggen, proberen we bijvoorbeeld vluchtelingen die zeer beperkt Nederlands, Frans of Engels spreken te informeren aan de hand van visuele middelen. Daarnaast proberen we indien mogelijk de nieuwe medewerker bij een ploegbaas te zetten die de taal van de medewerker spreekt. Omwille van veiligheidsredenen, wordt wel een minimum aan Engels verwacht.”

Voor Joep Loop is het duidelijk een meerwaarde, zowel voor het bedrijf, de maatschappij als de asielzoeker zelf. “In Vlaanderen staan een massa vacatures open, onze arbeidsmarkt kreunt onder het tekort aan personeel. Zo kan het toch niet verder.”

Mathieu Vander Paelt: “Terwijl de mensen graag zouden werken en de werkgevers smeken om personeel. De overheid wil de Oekraïners die gevlucht zijn helpen en wij hebben de jobs. Maar de strenge regels staan aanwervingen in de weg. Ik heb nu een firma opgericht in Duitsland, daar begrijpen ze de noodzaak wel.” De beroepsvereniging Transport en Logistiek Vlaanderen waarschuwde eerder al dat de huidige wetgeving ertoe zou leiden dat nuttige arbeidsmigratie verloren zou gaan aan landen zoals Duitsland.

Mathieu Vander Paelt kijkt ook naar arbeidsmigranten voor enkele openstaande vacatures van mekanieker. Daar hoeft een examen van vakbekwaamheid niet, en speelt de taalbarrière niet of nauwelijks. Het tekort aan mekaniekers is ook een doorn in het oog van Mathieu Vander Paelt. “Door de switch naar elektrificatie van ons wagenpark zijn er geen leerlingen meer die de opleiding volgen van mekanieker voor dieselvoertuigen. Maar de komende tien jaar zullen nog tal van dieselvrachtwagens rondrijden, want zo’n wagenpark is niet meteen gewisseld.”