Het kleiner geheel: Karoshi, dood door overwerk

In ‘Het Kleiner Geheel’ fileert Ralf Caers de actualiteit en zoekt hij uit wat we van het wereldtoneel moeten onthouden om ons eigen leven en werk beter te maken. Deze week: Karoshi.

Eind november wordt het lichaam van een neuroloog gevonden in de consultatieruimte van het ziekenhuis in Pelt. De man had zich na zijn nachtelijke patiëntenronde even neergelegd en stierf een natuurlijke dood. Volgens het ziekenhuis is de plaats van het overlijden typerend voor de neuroloog. Hij was 24 op 7 bereikbaar en als hij op het werk kon zijn, was hij er ook.

Die reactie doet denken aan Karoshi: dood door overwerk. De term ontstond in Japan en wijst op werknemers die plots overlijden na een lange periode van massaal overwerk. Dikwijls overlijden ze aan een hartaanval of een trombose. In een bredere interpretatie slaat Karoshi ook op zelfmoord door een chronische en uitzichtloze werkdruk. Meestal worden de overleden werknemers voorgesteld als slachtoffers van een pervers systeem van uitpersing. Als citroenen die worden uitgeperst tot zelfs de schil het begeeft.

Hr weet dat de realiteit complexer is in contexten waarin werknemers met veel duisternis worden geconfronteerd, zoals de medische wereld. Je staat als arts heel dicht bij patiënten die in een donkere fase van hun leven zitten en op jou rekenen om licht te brengen.

Sommige artsen ontwikkelen daardoor geïntrojecteerde regulatie. Dat is een vorm van niet-zelfgedetermineerd gedrag, waarbij de arts zichzelf straft of beloningen toekent, los van de werkgever. Een arts kan zich bijvoorbeeld schuldig voelen als hij op een zondag naar Netflix kijkt. Mocht hij in plaats daarvan werken, zou hij misschien een nieuwe therapie ontdekken die net op tijd een leven redt. Rust verandert dan natuurlijk snel in een interne druk om te werken.

Hr kan een werknemer helpen inzien dat overtijd vandaag een voorafname is op de toekomst. Wie vandaag veel werkt, bedient veel cliënten en leert snel bij waardoor toekomstige cliënten mogelijk nog beter bediend worden. Dat is een positieve spiraal die iedereen nobel vindt. Maar wie zich overwerkt, maakt fouten of valt uit. In het eerste geval moet er extra tijd besteed worden om de fouten recht te zetten en is er een negatieve spiraal tussen draaglast en draagkracht. Bij uitval van de werknemer nemen de cliënten uit het verleden tijd af van de cliënten uit de toekomst. Voor zowel hr als de werknemer wordt het dus zoeken naar het ultieme kantelpunt tussen de duurzame maximale dienstverlening en overtijd.

Centraal in die oefening staat zelfreflectie. Werknemers moeten durven voelen of zij hun fysieke en mentale grenzen respecteren. Hr kan die zelfreflectie stimuleren met degelijke functioneringsgesprekken en een nauwe betrokkenheid met de werkvloer. Zo worden signalen van werknemers snel opgepikt en hebben werknemers genoeg vertrouwen in hr-experten om problemen aan te kaarten.

Het opleidingsbeleid speelt daarin een rol als facilitator. Als je vreest dat je overtijd moet bekennen en je werktijd moet inperken, ontwijk je liever de zelfreflectie. Je wil het werkvolume dat je zo belangrijk vindt op peil houden. Maar die blokkage verdwijnt als je gelooft dat een opleiding je efficiënter of competenter kan maken. Dan haal je met minder uren hetzelfde werkvolume. Je voelt je dan niet schuldig door je geïntrojecteerde regulatie.

Met een persoonlijk ontwikkelplan voor de toekomst kan hr ook het perspectief creëren dat je later nog meer zal kunnen doen binnen die verminderde uren. Door de focus te houden op de persoonlijke groei van het werkvolume doorheen de carrière, benadrukt hr ook het licht dat werknemers brengen, eerder dan de duisternis. Want zelfs al offeren artsen al hun rusttijd op, dan nog zullen er wereldwijd duizenden patiënten niet geholpen worden. Wie daarop focust, kan nooit rusten en put zichzelf uit tot Karochi toe.

Laten we Karoshi deze week dus maar eens aangrijpen om tot zelfreflectie te komen, of om anderen daartoe aan te zetten.

Over deze columnist

Ralf Caers is professor HRM aan de KU Leuven, gastprofessor HRM aan de Ehsal Management School en de Université Saint Louis en zaakvoerder van de coachingpraktijk Passiemento.