Het kleiner geheel. Kerst met een transfobe bomma en patserige nonkel

In ‘Het Kleiner Geheel’ fileert Ralf Caers de actualiteit en zoekt hij uit wat we van het wereldtoneel moeten onthouden om ons eigen leven en werk beter te maken. Deze week: Kerstfeest.

Sinds enkele maanden ben ik in de ban van de zandlopermeme. Het is een tekening van een opa die zijn kleinkind bij de hand neemt. Beiden hebben ze een zandloper op hun rug. De ene bijna leeg, de andere bijna vol. De zandlopermeme herinnert ons aan onze vergankelijkheid. En omdat het de laatste keer kan zijn dat we elkaar zien, zijn we dus maar beter goed voor elkaar. Het zou een mooie kerstboodschap kunnen zijn.

Hr zal je vertellen dat er toch wat schort aan die interpretatie. Eigenlijk benadrukt die de geïntrojecteerde regulatie. Daarbij doe je iets omdat je jezelf anders schuldig zou voelen. Dus niet uit vrije wil. Je vindt dan bijvoorbeeld dat de bomma nog zuurder klinkt dan gewoonlijk, maar ook dat je het jezelf nooit zal vergeven als ze dra overlijdt met de gedachte dat je haar negeerde op kerstavond.

Bovendien kan de zandlopermeme ook aanzetten tot externe regulatie. Jij beseft dat de resterende tijd anders is voor de bomma dan voor je partner. Daarom maak je je partner duidelijk dat hij die dure nieuwe velgen kan vergeten als hij niet de hele avond naast de bomma zit.

In beide gevallen wordt er bestraffingsmacht gebruikt. De eerste keer tegenover jezelf, de tweede keer tegenover je partner. Het gedrag wordt dan gesteld om een straf te ontwijken. Maar bestraffingsmacht kan werken op korte termijn (je komt de avond door); op lange termijn is ze contraproductief (de voorbije tien jaar dacht ik/jij ook al dat het bomma’s laatste keer zou zijn).

Misschien voel je eerder geïdentificeerde regulatie. Daarbij is de taak niet leuk, maar zie je er wel het hogere belang van in. Je hebt die avond misschien al twintig keer tevergeefs geprobeerd om het gesprek te ontzuren en bent al blij dat de bomma de queer partner van nonkel Jos niet meer viseert. Je rolt met je ogen als je partner vraagt of je aan het genieten bent. Maar tegelijk besef je wel hoe je de bomma uit conflicten houdt. En dat je daarmee kerstavond en de familiale cohesie redt.

Voor mij heeft de zandlopermeme een andere betekenis. Ik focus liever op het contact tussen de opa en het kleinkind. In plaats van te benadrukken hoe ze verschillen, focus ik op wat ze delen. Door elkaars hand vast te nemen, delen ze hetzelfde moment in de tijd. Ooit zal opa er niet meer zijn, maar voor het zover is, hebben opa en het kind veel tijd gekregen.

Focus je tijdens het kerstdiner dus maar niet te veel op alle verschillen. In de meeste families zijn die legio. Voel je ook niet verplicht om de familiale banden aan te halen buiten dat moment. We boetseren allemaal ons leven tot iets dat werkbaar is voor onszelf. Eén manier is relationeel boetseren, waarbij we besluiten om minder interacties aan te gaan met familieleden die ons minder liggen en meer met andere. Of met vrienden. En dat is oké.

Maar tijdens het kerstdiner zijn jullie allemaal in dezelfde ruimte en delen jullie allemaal hetzelfde moment. Wees dan ook mindful. Voel hoe warm die knuffel is. Proef hoe fluweel de rode wijn wel smaakt. Zelfs al twijfelt nonkel Jos of hij nog een vierde keer zal zeggen dat hij 87,43 euro heeft gekost. Reflecteer waarom je de transfobe opmerking van de bomma écht zo gênant vond. Vraag je minzaam af welk referentiekader de bomma heeft en waarom ze de schade van haar woorden niet voorzag.

Bedenk daarbij dat conflicten niet zomaar voorspeld kunnen worden door de intenties van de ruziemakers. De bomma had op voorhand misschien nooit gedacht dat ze transfoob zou zijn met kerst. Maar blinde woede borrelde in haar op toen nonkel Jos de prijs van de wijn subtiel weer op de fles had geplakt. De bomma is oké, haar woorden waren dat even niet.

Beseffen dat een persoon los kan staan van diens woorden, maakt de uitweg uit het conflict misschien helder. Stel jezelf tot slot ook eerlijk de vraag waarom je die uitspraak wel had getolereerd als tante Emma ze had gedaan. En wat dat zegt over tante Emma, en over jou. We doen dat allemaal omdat we samen in het moment zitten. Niet omwille van wat er na het moment gebeurt. En we doen het voor elkaar en voor onszelf.

Ik wens je een fijne kerst toe. En als je in januari opnieuw op het werk verschijnt, vraag je dan eens af wat de zandlopermeme voor jou kan doen in 2024. Misschien word je er zelfs nog een betere collega door.

Over deze columnist

Ralf Caers is professor HRM aan de KU Leuven, gastprofessor HRM aan de Ehsal Management School en de Université Saint Louis en zaakvoerder van de coachingpraktijk Passiemento.