“Leef en werk schaamteloos!”

Schaamte is volgens Aukje Nauta, psychologe en hoogleraar aan de universiteit van Leiden, een mooie emotie, omdat je ze kunt inzetten als wegwijzer naar iets wat je het liefste wil. Haar boek ‘Nooit meer doen alsof’ geeft aan hoe je van schaamte je kracht kunt maken.

Aukje Nauta beschrijft in haar boek verschillende soorten schaamte, die mensen zowel op persoonlijk vlak als op de werkvloer tegenkomen. Mensen moeten volgens haar schaamteloos kunnen leven en werken. “Maar in de literatuur staat schaamteloosheid synoniem voor lomp, brutaal en onempathisch gedrag. Ik kwam wel veel artikelen over schaamte tegen en toen besefte ik dat schaamte in de weg staat van je uit te spreken.”

Kanarie in de kolenmijn

Schaamte is als een soort kanarie in de kolenmijn die aangeeft dat er iets aan de hand is, iets wat te maken heeft met moraliteit, of met niet voldoen aan een bepaalde norm. “Het is interessant om daarop te reflecteren en bij jezelf na te gaan of jij moet veranderen, de omgeving of allebei”, zegt Aukje Nauta. “Schaamte leidt niet alleen tot zelfverbetering, maar kan ook tot verbetering van de hele organisatie leiden. Ook voor ondernemers en werkgevers is dat belangrijk. Als zij zich meer zouden schamen, bijvoorbeeld voor een eenzijdige focus op winst die ten koste gaat van onze planeet of van hun eigen medewerkers, dan zou dat hen kunnen bewegen tot duurzamer ondernemen. Er mag wat mij betreft meer triple P-schaamte zijn.”

Schaamtegevoelens uitspreken

Nauta vindt het een ellende wanneer organisaties zich gedragen als een autocratie in plaats van een democratie, als de baas bepaalt wat er moet gebeuren, zonder dat werknemers inspraak hebben. Macht en afhankelijkheid spelen hierin een belangrijke rol. Afhankelijkheid maakt dat mensen hun schaamtegevoelens of hun idee dat er iets niet in de haak is niet gemakkelijk durven uit te spreken.

“Ook al zeggen wij psychologen al lang dat autonomie op het werk ontzettend belangrijk is, toch wordt die van hogerhand ingeperkt. Het enige wat je als afhankelijke werknemer kunt doen, is coalities sluiten met mensen die je vertrouwt en waar je je veilig bij voelt. Tegen hen kun je vrijuit zeggen dat de productienormen bijvoorbeeld onrealistisch zijn, waardoor je je werk nooit goed kunt doen. Als zij het met je eens zijn, kun je als groep naar de ondernemingsraad stappen. Die kan de problematiek aanhangig maken zonder dat jij daar zelf als individu de dupe van wordt. Ik vind dat altijd nog beter dan bij misstanden anonieme meldingen te doen, of naar een vertrouwenspersoon te stappen. Het getuigt van moed, plus dat het bedrijf er beter van wordt als jij terecht bepaalde zaken aan de kaak stelt.”